یادداشت اقتصادی

پدرخوانده‌های بورس و سه پیشنهاد برای بهبود معاملات سهام

خبرگزاری فارس: در شرایطی بین مالکیت نهادی و نوسانات قیمت سهام و حجم معاملات شرکت‌های بورسی و فرابورسی رابطه ‌معنا‌داری وجود دارد که برای بهبود وضعیت معاملات سهام سه پیشنهاد ارائه می شود.

شاید این جملات را از خلال گفت ‌وگوهای سرمایه‌گذاران حقیقی بورس شنیده باشید که «فلان سهم را بالا می‌برند» یا «سهامداران شرکت «الف» را خسته می‌کنند تا سهام آن را جمع کنند» و ... اشاره «حقیقی»ها در این جملات به پدرخوانده‌های بورس یا همان بازیگران حقوقی (سرمایه گزاران نهادی) بازار است که بیش از 80 درصد ارزش روز بازار سرمایه را در اختیار دارند و با منابع هنگفت مالی خود نقش اساسی در تعیین روند سهام ایفا می‌کنند.

اما تفاوت اصلی دیدگاه سرمایه‌گذاران نهادی  و حقیقی ‌ها در چیست؟ سرمایه‌گذاران نهادی چگونه تصمیم می‌گیرند و از چه روش‌هایی جهت انتخاب راهبرد‌های سرمایه‌گذاری خود در بازار سرمایه استفاده می‌کنند؟ نگاه آینده آنها به بازار و گروه‌های پیش‌رو چیست؟

سرمایه‌گذاران نهادی یکی از گروه‌های اصلی فعال در بازار هستند که می‌توانند از طریق انجام معاملات عمده، تأثیر شگرفی بر سمت و سوی حرکت بازار داشته باشند. به علاوه ساختار منسجم سازمانی و شبکه پیچیده مالکانه آنها، تمایز این گروه را بیشتر نمایان می‌کند. آنان به نیابت از گستره وسیعی از مالکان و با اتکا به توان تحلیل بالای خود، تصمیمات آگاهانه‌‌تر و منطقی تری (در مقایسه با سرمایه‌گذاران ناآگاه) اتخاذ کرده، روند بهبود کارایی بازار را تسریع کرده و عملکرد تخصیص منابع توسط بازار را بهبود می‌بخشند.

بخش عمده سرمایه‌گذاران نهادی فعال در بازار سرمایه ایران را صندوقهای سرمایه گزاری مشترک،صندوق‌های بازنشستگی، سازمان تامین‌اجتماعی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ تولیدی تشکیل می‌دهد و سیاست‌گذاری‌های مجموعه دولت در سال‌های اخیر از جمله واگذاری شرکت‌های دولتی در راستای اجرای اصل 44 قانون اساسی، ابلاغ بسته سیاسی ـ نظارتی بانک مرکزی، الزام بانک‌ها به فروش دارایی‌های موجود در شرکت‌های سرمایه‌گذاری، تصویب عدم ارائه تسهیلات به 98 شرکت بزرگ هلدینگی و صنعتی و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی می‌تواند بر روند فعالیت این گروه فعال بورس تاثیر بسزایی داشته باشد.

در این رابطه، تصمیمات و راهبردهای اتخاذی این طبقه اصلی از مالکیت شرکت ها می‌تواند تأثیرات مهمی را برشرایط کمی و کیفی بازار سرمایه کشور داشته باشند. بخش عمده ای از خصوصی سازی شرکت‌های دولتی در ایران در راستای اجرای اصل 44 قانون اساسی، از طریق بورس اوراق بهادار صورت می‌گیرد.

یکی از اهداف اصلی خصوصی سازی گسترش مالکیت خصوصی و به دنبال آن گسترش مالکیت فردی است. معمولا سهام مشمول واگذاری به طور عرضه بلوکی واگذار می‌گردد، که عمدتا توسط سرمایه‌گذاران نهادی (اشخاص حقوقی دارنده درصد عمده ای از کل سهام شرکت ) در بسیاری از مواقع با انجام رقابت نزدیک و طولانی با سایر نهادها با اهداف کسب کرسی هیئت مدیره، ایجاد گروه شرکتها و سایر اهداف استراتژیکی خریداری می‌گردند.

از اینرو به نظر می‌رسد تغییر ساختار مالکیت شرکتها از نظر وجود سهامداران حقوقی و حقیقی طی چنین مکانیزم‌های معاملاتی  بر رفتار قیمت، نقدشونگی و حجم مبادلات سهام شرکتها تأثیرگذار است. بنابراین با توجه به روند خصوصی سازی و هم چنین ساختار مالکیت شرکت‌های حاضر در بورس، بررسی دقیقتر تأثیرات روابط مذکور می‌تواند مورد استفاده سازمان ها، نهادها و مراکز تصمیم گیرنده در خصوص واگذاری سهام (به سهامداران نهادی به طور بلوکی و به سهامداران خرد به صورت خرده فروشی) با توجه به ساختار بورس اوراق بهادار تهران باشد.

به بیان دیگر باتوجه به نوع راهبرد مالکان نهادی در معاملات سهام که باعث تأثیر گذاری مستقیم بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکتها می‌گردد، بررسی میزان وجهت این تأثیر و همچنین اثرات رفتاری و هیجانی احتمالی آن بر تصمیمات سهامداران جزء، می‌تواند اهمیت  بسزایی در جهت کسب درک بهتر از حرکات قیمت سهام، انتخاب پورتفوی مناسب و همچنین زمان‌های ورود و خروج از سهام را برای سایر سهامداران بالاخص سهامداران حقیقی جزء فراهم نماید. بر همین مبنا، مطالعه در خصوص نقش سرمایه گذاران نهادی در نوسان پذیری  قیمت سهام و تغییرات حجم معاملات دارای سودمندی بالایی می‌باشد.

عدم تقارن اطلاعاتی و تئوری نمایندگی دو تئوری هستند که در پیوند با لزوم استقرار حاکمیت شرکتی در شرکت ها استفاده می‌شوند. سهامداران نهادی به عنوان یکی از عوامل خارجی نظام حاکمیت شرکتی نقش مهمی در رفع عدم تقارن اطلاعاتی و کاهش هزینه های نمایندگی دارند.

موضوع سهامداران نهادی از دو منظر قابل طرح است: اول مفهوم نظارت کارآمد و دوم مفهوم همگرایی منافع. این دو مفهوم در توجیه نتایج به دست آمده از تحقیقات زیادی است که در مورد سهامداران نهادی انجام شده است؛ به گونه ای که از منظر نظارت کارآمد، وجود سهامدارن نهادی به استقرار نظام حاکمیت شرکتی منجر شده، از هزینه نمایندگی می‌کاهد.

بنابراین در حالی تحقیقات به عمل آمده نشان می دهند بین مالکیت نهادی و نوسانات قیمت سهام و حجم معاملات شرکت‌ها رابطه ‌معنی‌داری وجود دارد که سه پیشنهاد برای بهبود وضعیت معاملات سهام شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران ارائه می شود:

1- با توجه به اینکه سهامداران نسبت به نوسانات حجم معاملات در بازار سهام واکنش نشان می‌دهند بهتر است سازمان بورس اوراق بهادار تهران شفافیت اطلاعاتی بیشتری در رابطه با علت این گونه نوسانات در اختیار داشته باشد.

2-تغییرات حجم معاملات و قیمت سهام در بازار بورس تهران می‌تواند ناشی از حرکات سفته بازی و خرید و فروش‌های کوتاه مدت باشد که این تغییرات به یکباره صف‌های خرید و فروش زیادی را ایجاد می‌کنند. در نتیجه سازمان بورس می‌تواند با مطالعات کاملتر نسبت به برقراری محدودیت در سرمایه گذاری کوتاه مدت با استفاده از افزایش کارمزد فروش اقدام نماید.

3.با عنایت به افزایش توجه سازمان بورس به توسعه شرکتهای بورسی، افزایش تعداد سهامداران و نظارت بر کم وکیف معاملات این شرکتها، افزایش سهام شناور آزاد شرکتها و حذف شرکتهای زیانده به منظور روان سازی معاملات در بازار بورس تهران ضروری می‌نماید.

حسین جباری استادیار دانشگاه آزادکاشان و مهرزاد گلستانی کارشناس ارشدحسابداری دانشگاه آزاد بندرعباس